Iedereen die wel eens een presentatie heeft gegeven of voor een groep heeft gesproken, kent dat gevoel van spanning. Die knoop in je maag, het verhoogde klamme gevoel in je handen, en misschien zelfs de angst dat je gaat falen. Als trainer in storytelling zie ik het regelmatig bij mijn deelnemers – stuk voor stuk gemotiveerde professionals – die het spannend vinden om hun verhaal te delen. In mijn trainingen bespreken we niet alleen de inhoud, maar ook de persoonlijke drempels die ze ervaren. Plankenkoorts is vaak een belangrijk thema.
Maar hoe komt het nou dat deze angst ontstaat? En hoe kun je leren om je verhaal wél ontspannen en zelfbewust te brengen? Ik wil je graag meenemen in een aantal inzichten die ik vanuit mijn ervaring deel met deelnemers.
Veel mensen denken dat plankenkoorts gewoon “nerveus zijn” is, maar vaak zit er meer achter. Met behulp van de logische niveaus van Robert Dilts gaan we in mijn trainingen op zoek naar de dieperliggende oorzaken. Deze niveaus – van omgeving, gedrag, vaardigheden tot overtuigingen, identiteit, en visie & missie – helpen om helder te krijgen waar deze belemmerende overtuiging vandaan komt.
Omgeving
Op dit niveau spelen externe factoren een rol. Denk aan de setting van de presentatie, het aantal mensen in het publiek, of de mate waarin de spreker zich op zijn gemak voelt in die ruimte. Iemand kan angstig worden als de omgeving onbekend is, als de verwachtingen hoog zijn, of als er een oordeel wordt verwacht van het publiek. In een onveilige of onbekende omgeving neemt de angst vaak toe.
Gedrag
Hier gaat het over het daadwerkelijke gedrag tijdens de presentatie: bijvoorbeeld nervositeit tonen, trillen, stotteren, of het vermijden van oogcontact. Gedrag is vaak het zichtbare gevolg van interne angst en onzekerheden. Deze gedragingen kunnen versterkend werken: iemand die merkt dat hij stottert, kan hierdoor nog nerveuzer worden, wat leidt tot meer stotteren of ander zenuwachtig gedrag. Dit versterkt het gevoel van falen of kwetsbaarheid.
Vaardigheden
Op dit niveau komen de vaardigheden aan bod die iemand heeft ontwikkeld om met een bepaalde situatie om te gaan. Een gebrek aan presentatievaardigheden, zoals hoe een verhaal gestructureerd kan worden of hoe men effectief contact met het publiek maakt, kan de plankenkoorts versterken. Een tekort aan vaardigheden kan gevoelens van onzekerheid en onmacht aanwakkeren, wat bijdraagt aan de angst om te falen.
Overtuigingen
Op dit niveau gaan we dieper in op wat iemand gelooft over zichzelf en het spreken voor een groep. Een overtuiging zoals “Ik ben niet goed genoeg” of “Mensen zullen me veroordelen als ik een fout maak” kan de angst versterken. Daarnaast spelen waarden als ‘perfectie’ en ‘goedkeuring van anderen’ vaak een rol. Iemand die gelooft dat fouten maken onacceptabel is, zal veel meer last hebben van plankenkoorts, omdat deze overtuiging veel druk legt op het optreden.
Identiteit
Dit niveau betreft hoe iemand zichzelf ziet en identificeert. Als iemand zichzelf ziet als “iemand die niet goed is in presenteren” of “iemand die niet goed genoeg is om voor anderen te spreken,” kan dit een sterke bron van plankenkoorts zijn. Identiteitsgerelateerde overtuigingen zijn vaak diepgeworteld en ontstaan door eerdere ervaringen of feedback. Iemand kan zich bijvoorbeeld “de stille” of “de perfectionist” voelen, wat invloed heeft op hoe hij een presentatie benadert en hoe spannend hij het vindt.
Zingeving of Missie
Op dit niveau gaat het om de betekenis die iemand aan de situatie hecht. Als iemand het gevoel heeft dat spreken voor een groep buiten zijn missie of doel valt, kan dat extra spanning geven. Andersom, als iemand zich geroepen voelt om een boodschap te delen, kan dat helpen om de angst te overwinnen. Toch kan de druk om ‘een verschil te maken’ ook extra zenuwen geven, vooral als de persoon bang is niet aan die missie te voldoen.
Het doorbreken van deze lagen helpt om niet alleen je presentatievaardigheden te verbeteren, maar ook de overtuigingen en gedachten aan te pakken die de angst voeden.
Regelmatig ontdek ik samen met deelnemers dat ze al van jongs af aan een bepaalde overtuiging met zich meedragen, een onbewuste boodschap over zichzelf die alles kleurt wat ze doen. Bijvoorbeeld: “Ik ben niet goed genoeg,” of “Anderen kunnen dit beter dan ik,” of “Ik moet dit gewoon kunnen”. Deze overtuigingen zijn vaak diepgeworteld en kunnen een enorme invloed hebben op hoe je in je werk en bij presentaties overkomt.
Daarnaast speelt schaamte een rol. Het gevoel dat je – vaak in de ogen van een ander – niet goed genoeg bent, kan zich uiten in een diepe angst om te falen of om bekritiseerd te worden. En laten we eerlijk zijn: je kwetsbaar opstellen voor een groep vraagt moed! In mijn trainingen werken we stap voor stap aan het ombuigen van deze gevoelens. Niet door ze te ontkennen of weg te drukken, maar door ze te herkennen, erkennen en te verkennen. Zo leren deelnemers op een positieve en constructieve manier met hun emoties om te gaan. Regelmatig hoor ik verhalen over leidinggevenden of directeuren die ogenschijnlijk moeiteloos en zonder enige twijfel hun verhaal overbrengen. Het lijkt alsof zij geen beperkende gedachten kennen. Wat ik deelnemers meegeef, is dat het niet gaat om het wegduwen van die gedachten, maar om het leren omgaan met wat er speelt. Soms is je grootste angst een waardevol onderdeel van jezelf. Door dit aan te kijken en te onderzoeken hoe je er anders mee om kunt gaan, ontstaat ruimte voor groei en ontwikkeling.
Zoals gezegd; Plankenkoorts is een ervaring die we vaak zien als een blokkade, een belemmering. Maar wat als het juist een kans is om je denkstijlen te onderzoeken en te transformeren? In mijn trainingen zie ik telkens hoe plankenkoorts verbonden is met de manier waarop mensen hun wereld filteren, met hun eigen unieke metaprogramma’s. Deze onbewuste denkstijlen bepalen hoe we reageren op de spanning van het spreken in het openbaar, maar ze bieden ook handvatten om te groeien.
Zo kan iemand met een externe referentie, die sterk gericht is op wat anderen van hen denken, zichzelf verliezen in het zoeken naar goedkeuring van het publiek. De focus ligt dan niet meer op de boodschap, maar op het oordeel. Door dit bewust te maken en te werken aan een interne referentie, ontstaat een ander perspectief: het besef dat jouw verhaal waardevol is, ongeacht de reacties van anderen.
Een ander voorbeeld is de weg van–oriëntatie, waarbij iemand zich vooral richt op het vermijden van fouten of kritiek. Dit kan de angst voor falen enorm vergroten. Maar door deze oriëntatie om te buigen naar een naar toe-focus, waarin je bedenkt wat je wilt bereiken en wat je publiek nodig heeft, ontstaat er ruimte voor vertrouwen en verbinding.
Ik zie ook hoe een sterke mismatching-stijl – het benadrukken van wat niet klopt – plankenkoorts voedt. Dit leidt vaak tot zelfkritiek en perfectionisme. Wanneer iemand leert om in plaats daarvan naar overeenkomsten te kijken, ontdekken ze wat er al wél goed gaat en kunnen ze dat versterken. Hetzelfde geldt voor een opties-denkstijl, die blijven hangen in de angst dat er steeds weer andere mogelijkheden zijn om hun verhaal te vertellen. Door een procedures-benadering te omarmen, waarin je werkt met duidelijke stappen, wordt de druk minder en de presentatie behapbaarder. (Ook al kan in de voorbereidingsfase de denkstijl opties wel creativiteit bevorderen)
Soms zie ik hoe mensen zichzelf overweldigen met een globale blik op de presentatie. Het hele plaatje lijkt dan te groot en te veel. Door die globale blik om te zetten naar een specifieke aanpak – wat moet ik nu doen, en wat daarna? – ontstaat overzicht en rust.
Ook de dynamiek tussen associatie en dissociatie speelt vaak een rol. Wie volledig geassocieerd is met zijn angst, kan overweldigd raken door emoties. Maar door afstand te nemen en de situatie te bekijken alsof je een toeschouwer bent, ontstaat er een andere werkelijkheid: je ziet wat er écht gebeurt, los van de emotie.
Om je verhaal sterk en overtuigend over te brengen, helpt het om stil te staan bij de klassieke retorische principes: etos, pathos en logos. Elk van deze elementen speelt een rol in hoe je je verhaal vertelt en hoe het door je publiek wordt ontvangen:
Etos (Ethos): Dit gaat over jouw geloofwaardigheid en integriteit als spreker. Vanuit welke positie of rol vertel je je verhaal? Het bepalen van je eigen positie en zichtbaar worden vanuit wie je werkelijk bent, geeft je het spreekrecht en de autoriteit om je verhaal te delen. Je publiek voelt jouw authentieke verbinding met het verhaal en dat geeft kracht aan je boodschap.
Pathos: Dit is het vermogen om je publiek emotioneel te raken. Door te delen wat je zelf hebt ervaren en door kwetsbaar te zijn, maak je contact op een dieper niveau. Mensen worden aangetrokken tot verhalen die hen emotioneel aanspreken, en dit kan helpen om jouw boodschap op een blijvende manier over te brengen.
Logos: Tot slot, de logische structuur en onderbouwing van je verhaal. Een duidelijke en gestructureerde opbouw van je verhaal helpt om de aandacht van je publiek vast te houden en geeft hen de mogelijkheid om mee te gaan in jouw verhaal.
Een verhaal goed overbrengen is niet alleen een kwestie van structuur en woorden; het is een kwestie van vertrouwen opbouwen in jezelf en in wat je te vertellen hebt. Het prachtige aan storytelling is dat je het op jouw unieke manier kunt doen. Je hoeft geen ‘perfecte spreker’ te worden – je moet vooral jezelf kunnen zijn en jouw eigen verhaal vol vertrouwen delen.
In mijn trainingen help ik je om jouw verhaal naar buiten te brengen, maar ook om naar binnen te kijken. Want vaak ontdek je pas in dat proces wat jouw plankenkoorts je probeert te vertellen en hoe je die om kunt zetten in kracht.
Wat ik steeds weer zie, is hoe ieders verhaal, hoe eenvoudig of complex ook, waarde heeft en het verdient om gehoord te worden. Wanneer deelnemers door hun plankenkoorts heen breken, zien ze vaak niet alleen dat ze hun verhaal kunnen delen, maar dat deze ervaring hen op andere vlakken sterker maakt. Plankenkoorts hoeft je verhaal niet te stoppen – het kan juist de poort zijn naar verbinding en persoonlijke groei. Wil je met vertrouwen je verhaal leren vertellen kijk dan op de training Storytelling!